XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəlində Qarabağ şairləri arasında tanınan Ağa Hüseyn Arif əslən Cənubi Azərbaycandan idi. Təbriz şəhərində anadan оlmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili görmüşdü.

Arif təxəllüsü ilə incə təbli şeirlər yazırdı. İbrahimxəlil xan Cavanşirin Təbrizə yürüşünü şeirlərində pisləmişdi.

Ağa Hüseyn Arif bu yürüşlə bağlı yazırdı:

Vurhavur, zülmi-Cavanşirə dəxi qalmadı tab,

Dağılıb hər biri bir guşədə pünhan оldu…

Ağa Hüseyn bu şeirindən sonra Təbrizdə Dünbililərin zülmünə dözməyib, tənqid etdiyi İbrahimxəlil xan Cavanşirə pənahlandı. Köçüb Şuşa şəhərində məskunlaşdı. Qarabağ xanı onu Şuşada evlə, hər cür şəraitlə təmin etdi.

Ağa Hüseyn Arif Şuşada yaradıcılığını davam etdirdi. Divan bağladı.

Ağa Hüseyn Arif 1813-cü ildə vəfat edib.

Ağa Hüseyn Bədirlə ailə qurmuşdu. Əbdürrəzzaq, Baba, Əzim, Həzrətqulu adlı оğulları, Səkinə adlı qızı vardı.

* * *

Mənbə:

Ənvər Çingizoğlu. Ağa Hüseyn arifin törəmələri. "Soy", 9 (17). Bakı, 2008.

* * *

►Bax həmçinin:

Ağahüseyn "Arif" təxəllüs

Mәhәmmәd ağa Müctәhidzadә[nin] "Riyazül-aşiqin" ünvanı ilә tәrtib etdiyi "Tәzkirәtüş-şüәra"sında verdiyi mәlumata görә, Arif Molla Pәnah dövrünün şüәrasındandır.

Nişatın vә Ağamәsih Şirvaninin müasiri imiş. Әsli vә nәsәbi İrana mütәәlliqdir. Tәvәllüd edib Tәbrizdә, sonraları Qafqaziya torpağına hicrәt edib vә Şuşa şәhәrini mәhәlli-iqamәt etmişdir. Çox arif, danişmәnd vә bәzi elmlәrә dara bir şәxs imiş. Tәbii şeriyyәsi dәxi var imiş.

Hicrәti-rәsulun 1220-ci sәnәsindә ömrünün şüşәsi Şuşa şәhәrindә daşa toxunub sınmışdır.

Aşağıda yazılan qәzәllәr onun әsәrlәrindәndir:  

Sәba, qәmxarım ol, qәmxarıma dәrdi-dil izhar et,

Xәbәrdar olmayan qәmxarımı qәmdәn xәbәrdar et!

Yetişcәk sayәvәş toprağә düş, qәmxarıma söylә,

Qәmi-hicrindә hali-zarımı izhari-qәmxar et -

Ki, ey peymanşikәn, mehrü vәfası olmayan dilbәr,

Tәrafül eylәmә, bir lәhzә әzmi-kuyi-dildar et!

Әlindәn öp, ona şәrh eylә әhvali-pәrişanı,

Әyağına düşüb öz başın üçün yarә izhar et -

Ki, gәlmiş aşiqi-biçarә yanından sәba, söylәr -  

Ki, ey qәmxar, xabi-nazdәn cananı bidar et.

Әcәl vermәz aman, can nәqdini almaq dilәr sәndәn,

Bu fәrdi naleyi-fәryad ilә hәr lәhzә tәkrar et -

Ki, hәsrәt getdi Arif, görmәdi yarın bu dünyada,

Rәqibi, bar ilaha, mәn kimi mәhrumi-didar et!

* * *

Mümkün olmaz yarı görmәk bir zaman әğyarsız,

Gülşәnin dövründә kim görmüş gül olsun xarsız?!

Dövri dönmüş dövri-dövran bulmadı kamımca seyr,

Çәrxi-kәcrәftarı bir dәm görmәdim azarsız.

Qәdrü qiymәtlәr tapıb kuyindә yarın qeyrlәr,

Leyk mәn qaldım qәmi-hicran ara qәmxarsız.

Qәm mәni pamal qıldı, ey müsәlmanan, haray,

Olmasın kafir dә, ya rәb, mәn kimi qәmxarsız.

Qәbrimin daşına yaz, ey әhli-dil, bu misrәi:

Verdi Arif canını min hәsrәt ilә yarsız.

* * *

Günәş nuru deyil pәrtöv salıb kövnü mәkan üzrә,

Yüzün nurudur ol, ey mәh, düşüb әks asiman üzrә.

Rәvan ol canibi-bostanә, ey sәrvi-rәvan, ta gör,

Üzün toprağә qoymuş sәrvi-sәrkeş busitan üzrә.

Saraldı nәrgisi-mәstin qәmindәn natәvan nәrgis,

Üzün gül gördü, xiclәtdәn qızardı gülsitan üzrә.

Götürgәc pәrdә yüzdәn şurişü qovğa bülәnd oldu,

Qiyam etdi qiyamından qiyamәtlәr cahan üzrә.

Qәdәm bas başına, ta payimal et, sәrfәraz olsun,

Qoyub baş xәstә Arif pasiban tәk asitan üzrә.

Bu qәzәllәrdәn Arifin zәrif vә xoştәb bir şair olduğu anlaşılır. Heyfa ki, tәqazayi-zaman elә imiş ki, Arif kimi şairlәrimiz dilbәrin vәsfindәn, rәqibin sitәmindәn, fәraqın әlәmindәn çәrxi-kәcrәftarın cövrü zülmündәn başqa bir şey vücuda gәtirmәyә qadir deyilmişlәr. Vә necә ki, o vaxtın şairi Nabi әfәndi deyibdir:

Çıxamaz daireyi-dilbәrdәn,

Qәddü xәddü lәbü çeşmi-tәrdәn.

Gәh baharә dolaşur, gәh çәmәnә.

İlişür sәrvü gülü yasәmәnә.

Rәhi-narәftәdә cövlan edәmәz,

Sapa vadilәri seyran edәmәz.

Arifin yuxarıda yazılan qәzәllәrindәn sәva yenә bir çox әsәrlәri alicәnab müfti әfәndi Qaibzadәnin "Mәcmuә"sindә mәsturdur.

* * *

Mənbə:

Firudin bəy Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı: 2 cilddə. –Bakı: Elm. I cild. - 1978. -599 s.