Bu süala səmimi və qərəzsiz olub gerçək cavabı tapa bilsək, onda bir çox məqamlar da özlüyündə aydınlaşar

⇔ ⇔ ⇔

Fransa parlamentində "erməni soyqırımı"nın inkarına görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutan qanun layihəsinin qəbul edilməsi istər Türkiyədə, istərsə də Azərbaycanda geniş narazılıq dalğasına rəvac verməklə yanaşı, özlüyündə bir çox sualları da gündəmə gətirib.

Əslində, zaman-zaman türklərə qarşı düşmənlik ruhunda yoğrulmuş "erməni oyunları"na ev sahibliyi edən Fransanın parlamentində bir qanun layihəsinin ortaya çıxması prinsipcə gözlənilməz deyildi. İndiyədək "erməni soyqırımı" bir sıra ölkələrin parlamentində tanınsa da, ilk dəfə məhz Fransa parlamenti bu barədə konkret qanun qəbul edib və o, 2001-ci ilin yanvarında prezident Jak Şirak tərəfindən imzalanaraq qüvvəyə minib.

Fransalı deputatların Avropa Parlamentində mütəmadi olaraq Türkiyə əleyhinə təşəbbüsləri, Parisin Türkiyə-Avropa Birliyi dialoqunda birinciyə qarşı həddən ziyadə qərəzli mövqe nümayiş etdirməsi də məlum faktlardır. Fransanın Türkiyə və türklərə qarşı belə davranışının arxasında tarixi yaddaşdan qaynaqlanan qərəzin dayandığı, uzun illər Avropada sözünü və gücünü yeritmiş Osmanlıdan sonra müasir Türkiyənin də "köhnə qitə"də söz sahibi olmaq istəyinin Fransada qısqanclıq və əndişə doğurduğu da bəllidir.

Odur ki, bu məqamları kənara qoyub Fransa parlamentində yeni "erməni qanunu"nun ortaya çıxmasının digər xüsuslarına nəzər yetirək. Birincisi, söhbət nədən gedir?

Söhbət hər şeydən öncə ondan gedir ki, Fransa parlamentinin qərarı "erməni soyqırımı"nı tanıma müstəvisindən yeni müstəviyə keçirərək onu cinayət-prosessual hüququn predmetinə çevirir. Əgər 2001-ci ildə Fransa parlamentinin "erməni soyqırımı"nı tanıması daha çox siyasi mahiyyət kəsb edirdisə, indiki qanun layihəsi bu "soyqırımı"nı tanımayanlara qarşı konkert cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutur. Sənədə görə, Fransada hər hansı yerli və ya xarici vətəndaşın "erməni soyqırımı"nı inkar edən fikir söyləməsi (yaxud bu fikri mətbuatda yayması) cinayət məsuliyyəti doğurur və həmin şəxs 1 ilədək həbs, yaxud 45 min avro cərimə ilə cəzalandırıla bilər.

Yəqin ki, bu layihəyə səs verən Fransa parlamentarları onun Türkiyədə, həmçinin Azərbaycanda, eləcə də Avropadakı türk (azərbaycanlı) diasporunda hiddət doğuracağını nəzərə almamış deyildilər. Eyni zamanda, onlar bu qərarın Fransanın Avropadakı demokratik, insan haqlarına sayqı göstərən dövlət imicinə müəyyən kölgə salacağını da düşünməmiş deyillər. Lakin buna rəğmən konyuktur siyasi maraqları, qarşıdan gələn (2007-ci ilin yazında) parlament seçkilərində yarım milyon erməninin səsini göz önünə alan parlamentarlar bu qanun layihəsinin qəbuluna səs verdilər.

Fransa Sosialist Partiyasından olan deputatlar (qanun layihəsinin təşəbbüskarları), onları dəstəkləyən kommunistlər, habelə hakim partiya olan Fransa Milli Hərəkat Birliyinin deputat fraksiyasının bir qrupu (başda daxili işlər naziri Nikola Sarkozi olmaqla) bu addımla əslində öz ölkələrinin beynəlxalq imicinə "ayı xidməti" göstərmiş olublar. Fransa parlametinin qərarına Avropa Birliyi və ATƏT rəsmilərindən, Avropanın (elə Fransanın özünün də) mediasından gələn təpkilər də bunu təsdiqləyir. Çünki sözügedən qanun layihəsi təməl insan haqlarının parçası olan söz və ifadə azadlığını məhdudlaşdırmağı hədəfləyir.

"Fransa parlamentində erməni genosidinin kriminallaşdırılması barədə qanun layihəsinin qəbulu bu ölkəni söz azadlığına düşmən edir. Üstəlik fransız deputatlar ermənilərlə bağlı uzaq tarixə dair belə qanun qəbul edərkən bir qədər yaxın tarixə də nəzər salmağa və İkinci dünya müharibəsində nasistlərə kömək edərək yəhudilərə qarşı soyqırımında iştirakçı olmuş soydaşlarını da xatırlamalıdırlar. Digər yandan, Fransa erməni məsələsini Türkiyənin Avropa Birliyinə qəbulunu önləmək üçün bir maneə kimi görür və ondan istifadə edir" - Britaniyanın "The Observer" qəzetinin bu qənaəti Avropa mediasının Fransa parlamentinə bəlkə də ən sərrast reaksiyası sayıla bilər.

Digər yandan, Fransada söz və fikir azadlığını yasaqlayan belə bir qanunun qüvvəyə minməsi nəticə etibarilə Avropanın digər ölkələri üçün də təhlükəli presedent yarada bilər və təsadüfi deyil ki, AB və ATƏT təmsilçiləri bəyanatlarında bu məqamı önə çəkirlər.

Hərçənd gerçəkdə belə bir presedent Avropada artıq mövcuddur. Çünki Fransa parlamentindən keçən qanun layihəsinin eynisi üç il öncə İsveçrə qanunvericiliyində təsbit edilib. Bu ölkədə qüvvədə olan "İrqçililiklə mübarizə haqqında" qanunun müddəalarına görə, soyqırımı faktının inkar edilməsi soyqırım təbliğatına bərabər tutulur və bunu etmiş şəxs 6 aydan 3 ilədək həbs və ya 5 min İsveçrə frankı məbləğində cərimə ilə cəzalandırıla bilər. Sözügedən qanun yəhudi soyqırımı (Holokost) ilə bağlı qəbul edilib. Lakin 2003-cü ilin dekabrında İsveçrə Federal Məclisinin "erməni soyqırımı"nın tanınmasına dair akt qəbul etməsi ilə bu məsələ də həmin qanunun təsir dairəsinə düşüb. Üstəlik 2005-ci ildə İsveçrə məhkəmələri həmin qanuna əsas götürərək Türk Tarix Qurumunun başçısı professor Yusif Halaçoğlu və Türkiyə İşçi Partiyasının başqanı Doğu Perincək barəsində cinayət işləri açıb.

Bənzər qanun layihəsi ötən il Belçika parlamentində (o da "erməni soyqırımı"nı tanıyıb) də gündəmə gəlmişdi. Lakin sonradan ölkədə yaşayan türklərin etiraz aksiyalarından, həmçinin rəsmi Ankara sərt mövqeyindən sonra belçikalı parlamentarlar onun qəbulundan vaz keçdilər. Amma yəqin söyləmək olar ki, "erməni qanunu" Fransa Senatından da keçib qüvvəyə minsə, bu fakt müxtəlif vaxtlarda "erməni soyqırımı" tanımış ayrı-ayrı Avropa ölkələrinin parlamentlərində analoji qanunvericilik aktlarına rəvac verə bilər.

Düzdür, Fransa hökumət rəsmiləri, prezident Şirak qanun layihəsinin parlamentin yuxarı palatasından keçməməsi üçün səy göstərcəklərini ifadə ediblər. Amma bu daha çox hipotetik məsələdir, o cümlədən prezident Şirakın Türkiyə baş naziri ilə telefon söhbətində verdiyi sözün üstündə duracağı da şübhə doğurur.

Bu yerdə biz Fransa parlamentində "erməni layihəsi"nin ortaya çıxmasının doğurduğu ikinci mühüm sualla üzləşirik: biz indiyədək bu cür təşəbbüsləri önləmək üçün praktik olaraq nə etmişik? Təəssüflə etiraf etməliyik ki, bu xüsusda olduqca az iş görmüşük. Özü də bu, Türkiyəyə də, bizə də eyni dərəcədə aiddir.

Bu günlər Türkiyədə Fransa parlamentinin qərarına cavab olaraq çeşidli addımlar nəzərdən keçirilir. Fransa ilə iqtisadi əlaqələrin məhdudlaşdırılması, bu ölkənin mallarının boykot edilməsi, Fransa şirkətlərinin Türkiyədə tenderlərə buraxılmaması kimi çağırışlar da bolluq təşkil edir. Hərçənd bu cür iqtisadi metodların effekt verəcəyi sual doğurur. Hazırda Türkiyə ilə Fransa arasında ticarət dövriyyəsi təxminən 10 milyard dollar təşkil edir ki, onun da üçdə ikisini Türkiyənin bu ölkədən idxalatı təşkil edir. Digər yandan, Fransa ilə əlaqələr Türkiyənin xarici ticarətinin 5-6 faizini təşkil edir. Türkiyənin Fransanın xarici ticarətində payı isə 1,3 faizdir. Başqa sözlə, ticari əlaqələrin kəsilməsi Fransadan çox Türkiyə üçün təsirli ötüşə bilər. Türkiyədəki Fransa şirkətlərinin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması da həmin şirkətlərin müəssisələrində (təkcə "Total" şirkətinin Türkiyədə 500-ə yaxın yanacaqdoldurma məntəqəsi var) çalışan türk işçilərə zərər vurmuş olacaq.

Xatırladaq ki, Türkiyədə Fransa ilə "iqtisadi dildə" danışmaq barədə bənzər çağırışlar beş il öncə, bu ölkədə "erməni soyqırımı" tanınanda da gündəmə gəlmişdi və nəticədə elə çağırış olaraq qaldı. Bu bir daha deməyə əsas verir ki, belə situasiyalarda inzibati və xeyli dərəcə populist olan metodlarla real nəticə əldə etmək faktiki mümkünsüzdür.

Türkiyədən fərqli olaraq, Azərbaycanda Fransa ilə iqtisadi əlaqələri kəsmək çağırışları səslənmir. Amma bizdə də səslənən əksər çağırışlar bənzər motivasiya üzərində köklənib. Məsələn, Fransanın Qarabağ danışıqları üzrə vasitəçilikdən kənarlaşdırılması barədə çağırışlar səslənir. Yenə xatırlamağa dəyər ki, bənzər çağırışlar 2001-ci ildə də səslənmişdi. Amma o vaxt da bəlli idi, indi də aydındır ki, Fransanın Minsk qrupu həmsədrliyindən kənarlaşdırılması Azərbaycanın təkbaşına imkanları xaricindədir.

Əlbəttə, Azərbaycan Fransa parlamentinin məlum qərarının bu ölkənin Qarabağ sülh prosesindəki vasitəçiliyini şübhə altına aldığını həm Parisin, həm də ümumilikdə beynəlxalq birliyin diqqətinə çatdırılmalıdır. Amma bundan daha vacib olanı erməni lobbisinin Fransada (yaxud başqa ölkədə) ictimai rəyə təsir etməklə, siyasi və hüquqi müstəvidə imkanlarını işə salmaqla bizə qarşı açdıqları savaşa adekvat müstəvidə cavab vermək yollarını aramaqdır.

Əgər bu gün Fransa ermənilərinin ölkənin siyasi dairələrində, o cümlədən parlametdə geniş dayaqları varsa, əgər Fransanın ad çıxarmış vəkillərindən biri olan və prezident Şirakın ailəsinin də şəxsi vəkili olduğu bildirilən, 2001-2003-cü illərdə hətta Fransanın ədliyyə naziri işləmiş Patrik Dəvəçiyan bu gün bu ölkənin parlamentində meydan sulayararaq "erməni soyqırımı"nı inkar edənlərə həbsxana yolu göstərirsə, bu o demək deyil ki, biz (Türkiyə və Azərbaycan olaraq) əlimizi yanımıza salıb bu vəziyyətlə barışmalıyıq.

Bəli, ermənilərin Fransada geniş lobbisi var, amma onu da etiraf edək ki, bu ölkədə təxminən erməni əhalisinin sayı qədər (400 minə yaxın) türk icması (o cümlədən azərbaycanlılar) yaşayır. Onda bu çoxsaylı icmanın niyə indiyədək Fransa siyasətində fəal mövqelərə gələ bilməməsi, sanballı lobbi şəbəkəsi yarada bilməməsi barədə düşünmək lazımdır.

Əgər "erməni soyqırımı" ilə bağlı qanun layihəsinin lehinə 106 deputat səs veribsə, bu, ermənilərin Fransa parlamentindəki güclü dayaqlarından xəbər verir. Amma, eyni zamanda, nəzər almalıyıq ki, Fransa parlamentində 577 deputat var, deməli, nəzəri olaraq, onların 471-i ermənilərin sözünü demir. Bəs onlardan neçəsi bizim sözümüzü deyir? Buna nail olmaq üçün indiyədək istər Türkiyə, istərsə də Azərbaycan olaraq fransız parlamentarları arasında (eləcə də Amerika Konqresində, digər parlamentlərdə) nə dərəcədə fəal lobbiçilik işi apara bilmişik? Suallar çoxdur.

Odur ki, bu və ya digər ölkədə ermənilərin səsi ucadan eşidilirsə, bunun səbəbini həmin ölkənin ermənipərəst olmasında deyil, ermənilərin oralarda aktiv, bizim isə, əksinə, passiv olmağımızda axtarmaq lazımdır. Əgər ermənilər 90 il öncə dünya müharibəsi zamanı vermiş olayların saxta tarixini "erməni soyqırımı" kimi bir çox ölkələrdə qəbul etdirməyə nail olursa, nədən biz 14 il öncə, dünyanın unuda bilməyəcəyi lap yaxın tarixdə Xocalıda baş verən qətliamı beynəlxalq müstəvidə tanıtdırmaq üçün fəal olmayaq.

Hər il Azərbaycanın Milli Məclisi bu yöndə bəyanat və müraciətlər qəbul edir, beynəlxalq təşkilatlardan, dünya ölkələrinin parlamentlərindən erməni şovinizminin və onun havadarlarının azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı cinayətlərini tanımağı xahiş edir. Amma bu məsələ tək xahişlə həll olunan deyil. Bunun üçün ardıcıl, fasiləsiz və ən azı ermənilər qədər inadkar çalışıb mübarizə aparmaq, necə deyərlər, həqiqəti dünyanın "gözünə soxmaq" lazımdır ki, onu, nəhayət, görsünlər.

Təbii ki, bu işdə Azərbaycan və Türkiyənin bütün səviyyələrdə qüvvələrini səfərbər etməsi vacib şərtdir. Eyni zamanda, prezident İlham Əliyevin də haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, "ermənilərin yaxşı münasibətdə olduğu ölkələrlə onlardan daha yaxşı münasibət qurmağa çalışmalıyaq ki, diplomatiyada ermənilərin meydanında oynamağı bacaraq". Sonuncu tezis erməni təbliğat maşınının geniş imkanları olan Fransaya xüsusilə aiddir. Əlbəttə, bu yerdə yenə ən asan yola əl atıb deyə bilərik ki, "Fransa hər zaman Ermənistana dəstək verib və onların sözünü deyəcək", yaxud "Şirakın əsli ermənidir" və s. Amma, gəlin, nəhayət, etiraf edək ki, bu cür taktika vəziyyətdən çıxış yolu deyil və bənzər situasiyalarda "filankəs onsuz da ermənidir" kimi məişət tezisindən uzağa gedə bilmədikcə erməni hiyləgərliyi ilə mübarizə aparmağımız da müşkül olacaq.

Vüqar Orxan 

Effektiv Təşəbbüslər Mərkəzinin Analitik qrupu

«525-ci qəzet», 19.10.2006