Ötən əsrin əvvəlində daşnakların Azərbaycanda yaşayan almanlara qarşı həyata keçirdikləri qanlı cinayətlər bu qəbildəndir

⇔ ⇔ ⇔

Erməni millətçilərinin zaman-zaman türklərə qarşı həyata keçirdikləri düşmənçilik siyasətinin, soyqırımı və terrorun qanlı tarixinə dair hər yeni faktla tanışlıq bu antibəşəri "salnamə"nin hələ nə qədər səhifəsinin gizli qaldığını təsəvvür etməyə imkan verir. Erməni şovinizmindən boy verən bu qanlı fəaliyyət əslində heç vaxt ara verməyib. Qarabağ münaqişəsinin başlayandan sonra 30-dan çox qanlı təxribatda yüzlərlə soydaşımızın həyatına son qoyan erməni terror şəbəkəsinin bu gün dinc dayandığını da düşünmək sadəlövlük olardı. Ən azı ona görə ki, erməni şovinizminin tərənnümü, türklərə və onlarla dostluq münasibətlərində olan digər millətlərə qarşı düşmənçilik toxumu ilə yoğrulmuş erməni təşkilatları bu gün də aktiv siyasətdədir.

Bu gün Ermənistanda hakimiyyətdə olan "Daşnaksütyun" partiyası hələ 1892-ci ildə Tiflisdə keçirdiyi ilk qurultayında təkcə türklərə deyil, sərsəm "erməni ideyası"na dəstək verməyən hər bir kəsə qarşı terroru təqdir edən siyasi şüar qəbul etmişdi: "Türkü hər yerdə öldür, sənin sözündən dönənləri, erməni xainlərini qətlə yetir, intiqam al!". Sonrakı dövrlərdə erməni terrorunun qanlı səhifələrini yazmış çoxsaylı erməni təxribatçı qrupları daşnakların bu nəzəriyyəsindən "bəhrələnmişdi".

1970-1980-ci illərdə Avropa və Amerikada erməni terror təşkilatları türklərə qarşı 200-dən çox terror aktı həyata keçirmiş, o cümlədən onlarla türk diplomatını qətlə yetirmişdi. 1977-ci ildə erməni Stepan Zatikyanın başçılıq etdiyi terrorçu qrupun Moskvada törətdiyi partlayışlar, 1980-ci illərdə Avropanın bəzi ölkələrində və Amerikada qeyri-türkləri də hədəf alan terror aktları, nəhayət, lap təzə misal kimi, 2005-ci ilin mayında Tbilisidə ABŞ prezidenti Corc Buşa sui-qəsd etmək üstündə tutularaq ömürlük həbsə məhkum edilən Vladimir Arutyutyanın əməli də həmin daşnak nəzəriyyəsinin məhsulu olub.

Bu siyahını çox-çox uzatmaq olar. Eyni zamanda, erməni terrorunun hələ qatı açılmamış izləri də çoxdur və zaman keçdikcə onlar da tarixin mühakiməsinə çıxarılır. Bir qədər əvvəl AMEA-nın İnsan Haqları İnstitutu 1918-ci ildə Şaumyanın, Amazaspın, Lalayanın başçılıq etdikləri erməni-daşnak təxribat dəstələrinin Qubada yerli yəhudi əhalisinə qarşı törətdikləri qırğınlarla bağlı faktları ictimaiyyətə təqdim etmişdi.

Sözsüz ki, bu yöndə hələ gizli qalan tarixi faktların aşkara çıxarılmasında müvafiq dövlət strukturları ilə yanaşı, bu işə öz töhfəsini vermək imkanında olan ayrı-ayrı qeyri-dövlət qurumlarının, tədqiqatçı alimlərin, nəhayət, kütləvi informasiya vasitələrinin üzərinə də məsuliyyət düşür.

Təsadüfi deyil ki, ölkə prezidenti öz çıxışlarında mütəmadi olaraq bu məqamı nəzərə çatdırır. "Bu gün erməni lobbi təşkilatlarının gündəlik fəaliyyəti Azərbaycana qarşı yalan, böhtan kampaniyası aparmaqdır. Ona görə biz də bu məsələdə çox fəal olmalıyıq ki, xarici ölkələrin təkcə dövlət qurumlarına yox, mətbuatına, geniş ictimaiyyətinə tarixi reallıqlar çatdırılsın. Çünki bizim təbliğatımız faktlara əsaslanır, yalana yox", - deyə prezident İlham Əliyev bu yaxınlarda Azərbaycanın diplomatik korpusu ilə görüşündə bildirmişdi.

Erməni millətçilərinin ötən əsrin əvvəlində indiki Xanlar rayonu ərazisində yaşamış almanlara qarşı həyata keçirdikləri qanlı cinayətlər də indiyədək geniş ictimaiyyətə gizli qalan tarix səhifələrindən olub. Bu günlərdə Effektiv Təşəbbüslər Mərkəzinin Xanlar şəhərində təşkil etdiyi elmi-praktik konfrans həmin tarixi gizlinlərin aşkara çıxarılması yönündə mühüm hadisə sayıla bilər.

Xanlar rayonundan millət vəkili, Milli Məclisin "Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu" daimi komissiyası sədrinin müavini Rövşən Rzayevin təşəbbüsü ilə keçirilən konfransda Azərbaycanın tarixçi alimləri ilə yanaşı, Bonn Universitetinin professoru, Qafqaz almanlarının tarixinin tədqiqatçısı xanım Eva Mariya Auxun başçılıq etdiyi alman nümayəndə heyəti də iştirak edirdi. Qonaqlar arasında XIX əsrin əvvəlində Azərbaycana gəlmiş alman kolonistlərinin tanınmış nəsillərindən birinin - Forerlər ailəsinin nümayəndəsi Tomas Forer də yer almışdı. İki əsr öncə bu torpaqlara pənah gətirmiş əcdadlarının azərbaycanlılarla dostluq içində yaşadıqlarını nəzərə çatdıran T.Forer alman kolonistlərinin indiki nəslinin də Azərbaycana ən səmimi hisslər bəslədiyini bildirdi.

Xatırladaq ki, almanların Rusiya imperiyasının əyalətlərinə köçü hələ XVIII əsrin əvvəlində I Pyotrun təşəbbüsü ilə başlanmışdı. Ondan sonra II Yekaterinanın çarlığı dövründə bu proses davam etmişdi. XIX əvvəlində imperator I Aleksandr (o, Baden şahzadəsi Yelizavetaya evlənmiş, bacısı Yekaterinanı isə Vürtemberq kralı Fridrix Vilhelmə ərə vermişdi) alman koloniyalarının təşviqini daha da genişləndirdi. 1816-1817-ci illərdən başlayaraq Avropada Napoleon müharibələrindən yoxsul vəziyyətə düşmüş minlərlə alman Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana köç etməyə başladı. 1819-cu ildə Vürttemberq krallığından olan ilk alman koloniyası Gəncə yaxınlığına gəlib çıxmış və burada Helenendorf (indiki Xanlar) yaşayış məntəqəsinin əsasını qoymuşdular.

Təxminən eyni vaxtda Rusiya imperiyası cənubda Osmanlı və İranla müharibələr aparırdı və onların nəticəsi olaraq Azərbaycana, o cümlədən Gəncəbasar bölgəsinə ermənilərin də köçürülməsi başlanmışdı. Lakin, alman kolonistlərindən fərqli olaraq, ermənilər bu torpaqlara mənfur niyyət və istilaçılıq arzusu ilə gəlmişdilər. Onlar çox tezliklə təkcə azərbaycanlılara deyil, alman icmasına da qarşı düşmənçilik hissini büruzə verməyə başlamışdılar. Ymumiyyətlə, almanların Xanlardakı 122 illik tarixinin bütün mərhələləri ermənilərin bu xalqa qarşı fitnəkarlıq əməlləri ilə zəngindir və tarix elmləri doktoru, professor Abbas Seyidov konfransdakı məruzəsində bu barədə konkret faktları diqqətə çatdırdı.

Bu faktlar içərisində ən diqqətçəkəni 1907-ci ildə Yelizavetpol (Gəncə) şəhərində "Daşnaksütyun" partiyasının üzvlərinə qarşı açılmış cinayət işi barədə sənəd idi. Şəhər pristavının köməkçisinin imzaladığı sənəddə qeyd olunur ki, 1905-ci ildən 1907-ci ilin avqustunadək "Daşnaksütyun" partiyasının yerli təşkilatının rəhbəri Koryun silahdaşları Arutyunov qardaşları ilə birlikdə Helenendorf almanlarını partiyanın xəzinəsinə xərac verməyə məcbur ediblər, o cümlədən şərab istehsalçıları olan Forer və Qurrdan hərəyə 30 min rubl pul tələb ediblər. Qurr bu məbləği ödəyə bilmədiyi üçün partiyanın yerli təşkilatının qərarı ilə qətlə yetirilir.

Qeyd edək ki, 1905-1907-ci illər erməni millətçilərinin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində - Bakıda, Qarabağda, o cümlədən Gəncəbasar bölgəsində azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar həyata keçirdiyi dövr olub və çox güman ki, daşnakların Helenendorf almanlarından terror yolu ilə topladıqları pullar da bu yöndə xərclənirmiş. Bu pulu verməkdən boyun qaçıran alman kolonistini qətlə yetirməklə isə daşnaklar öz partiyalarının 1892-ci ildə qəbul etdiyi məlum şüara ("Sənin sözündən dönənləri, erməni xainlərini qətlə yetir!"), erməni iqçiliyinin fəlsəfəsinə tam uyğun hərəkət etmişdilər.

Bu acı faktların almaniyalı qonaqlara təsirini onların üzündən oxumaq mümkün idi, bəziləri göz yaşını saxlaya bilmirdi. Professor Eva Mariya Aux isə öz təəssüratını "Biz daşnak terroru haqqında çox eşitmişdik. Amma bu gün ilk dəfə bu barədə faktları təsdiq edən konkret sənədlərlə tanış oluruq" sözləri ilə bölüşdü.

Erməni millətçilərinin Helenendorf (Xanlar) almanlarına qarşı terror və təqib siyasəti Birinci Dünya müharibəsi dövründə (1914-1918) ilə daha da genişlənir. Rusiya imperiyasının Almaniya ilə müharibəsindən istifadə edən erməni dairələri imperiya rəhbərliyindəki havadarlarının köməyi ilə almanların bu torpaqlardan köçürülməsinə çalışırdılar. 1917-ci ildə onlar bu niyyətə qismən nail olurlar: almanların torpaq sahibkarlığı ləğv edilir, Helenendorfa və ətraf bölgələrə isə Türkiyə və İrandan yeni erməni dəstələri köçürülür. Rusiyada bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsi və Leninin Almaniya ilə separat sülh bağlaması alman kolonistlərini sürgündən təhlükəsindən qurtarır, amma bu müvəqqəti "xilas" idi.

1920-ci ildə sovetləşmənin başlaması ermənilər yenə mərkəzdəki havadarlarının köməyi ilə almanları sıxışdırmağa başlayırlar. Almanların qurduğu "Konkordiya" şərabçılıq firması, digər müəssisələr ləğv olunur, onların bir qismi həbslərə məruz qalır. 30-cu illərdə isə rayonun daxili işlər ("NKVD") və partiya-təsərrüfat orqanlarında məsul vəzifələri ələ keçirən ermənilər almanlarla daha qəddarlıqla davranır, onların tezliklə sürgünə göndəriləcəyini və bu torpaqların ermənilərə qismət olacağını bildirirlər. Bu dövrdə rayonda onlarla alman "antisovet fəaliyyəti"ndə günahlandırılaraq "NKVD"-dəki erməni cəlladların əli ilə güllələnir, digərləri (o cümlədən Helenendorfun əsasını qoymuş Hummellərin bir çoxu) Sibirə sürgün edilir. Ermənilərin mənfur davranışı almanları o həddə çatdırır ki, 1934-cü il mayın 14-də onlar Helenendorf klubunun divarlarına "Ermənilər qaniçəndirlər, onlar kəndliləri son damla qanına qədər sorurlar" şüarları yapışdırırlar.

Nəhayət, İkinci Dünya müharibəsinin başlanması ilə erməni millətçiləri niyyətlərinə çatırlar. 1941-ci ili oktyabrın 8-də Stalin imzaladığı qərara əsasən, Gürcüstandan 23580 nəfər, Azərbaycandan 22741 nəfər (onların təxminən yarısı Xanlar almanları idi), Ermənistandan isə 212 nəfər (Ermənistanda yalnız bu qədər almanın məskən salması da erməni millətçiliyinin göstəricisi idi) alman Qazaxıstan çöllərinə sürgün edilir. Almanların təsərrüfat sahələri, evləri, mal-qarası isə yeni gələn ermənilərə qismət olur. Stalinin sağ əli olan Mikoyanın səyləri ilə bu ərazilərə təkcə Ermənistandan deyil, İrandan da yüzlərlə erməni ailəsi köçürülür. Hal-hazırda Xanlarda yaşayan 72 yaşlı yeganə alman Viktor Klayn həmin tarixi və erməni millətçilərindən çəkdikləri zilləti göz yaşı içində xatırlayır. Almanların mal-mülkünə sahib olan ermənilər bununla kifayətlənməyərək Xanlardakı alman qəbiristanlığına da sahib çıxmağa çalışıblar, oradakı bir sıra qəbirlərin baş daşları "erməniləşdirilib". Uzun illər diqqətdənkənar qalmış bu vandalizm faktları da professor A. Seyidovun rəhbərlik etdiyi ekspert qrupun apardığı tədqiqat nəticəsində ortaya çıxıb.

Özgənin malına, torpağına, tarixinə sahib çıxmaq ermənilərin, necə deyərlər, qədim peşəsidir. Bu xüsusda 1943-cü ildə Gürcüstanın Cavaxetiya bölgəsindən Ahıska türklərinin deportasiyasından sonra onların ev-eşiklərinin ermənilərə qismət olmasını, yenə həmin il Tehran konfransında Mikoyanın vasitəçiliyi ilə Stalinlə görüşən İran ermənilərinin xaricdəki zəngin erməni diasporunun Ermənistana köçərək "sovet dövlətinin rifahı naminə çalışmaq istədiklərini" bildirməsini və bununla 1947-ci ildə yüz min azərbaycanlının deportasiyasına hazırlığın başlanmasını da yada salmaq olar.

Lakin bu faktları, sadəcə, xatırlamaq yetərli deyil. Bu gün arxivlərdə erməni millətçilərinin tarix boyu türklərə, bu torpaqlarda yaşamış digər millətlərin nümayəndələrinə qarşı apardıqları məqsədyönlü terror və qətliamları təsdiqləyən hələ çoxlu materiallar var. Onları gün işığına çıxarmaq, xarici dillərə tərcümə edib yaymaq lazımdır. Dünyanın dörd yanında erməni yalanlarının ayaq tutub yeridiyi vaxtda bunu etməmək gerçək tarix qarşısında bağışlanmaz səhv olar.

Vüqar Orxan

Effektiv Təşəbbüslər Mərkəzi

«525-ci qəzet», 16.09.2006